یکی پرسید از سقراط کز مردن چه خواندستی

پروین اعتصامی – قصیده شماره 5

بهای نیکی

یکی پرسید از سقراط کز مردن چه خواندستی

بگفت ای بیخبر، مرگ از چه نامی زندگانی را

اگر زین خاکدان پست روزی بر پری بینی

که گردونها و گیتی‌هاست ملک آن جهانی را

چراغ روشن جان را مکن در حصن تن پنهان

مپیچ اندر میان خرقه، این یاقوت کانی را

مخسب آسوده ای برنا که اندر نوبت پیری

به حسرت یاد خواهی کرد ایام جوانی را

به چشم معرفت در راه بین آنگاه سالک شو

که خواب آلوده نتوان یافت عمر جاودانی را

ز بس مدهوش افتادی تو در ویرانه ی گیتی

به حیلت دیو برد این گنجهای رایگانی را

دلت هرگز نمی گشت این چنین آلوده و تیره

اگر چشم تو می دانست شرط پاسبانی را

متاع راستی پیش آر و کالای نکوکاری

من از هر کار بهتر دیدم این بازارگانی را

بهل صباغ گیتی را که در یک خم زند آخر

سپید و زرد و مشکین و کبود و ارغوانی را

حقیقت را نخواهی دید جز با دیده ی معنی

نخواهی یافتن در دفتر دیو این معانی را

بزرگانی که بر شالوده ی جان ساختند ایوان

خریداری نکردند این سرای استخوانی را

اگر صد قرن شاگردی کنی در مکتب گیتی

نیاموزی ازین بی مهر درس مهربانی را

به مهمانخانه ی آز و هوی جز لاشه چیزی نیست

برای لاشخواران، واگذار این میهمانی را

بسی پوسیده و ارزان، گران بفروخت اهریمن

دلیل بهتری نتوان شمردن هر گرانی را

ز شیطان بدگمان بودن نوید نیک فرجامیست

چو خون در هر رگی باید دواند این بدگمانی را

نهفته نفس سوی مخزن هستی رهی دارد

نهانی شحنه ای می باید این دزد نهانی را

چو دیوان هر نشان و نام می پرسند و می جویند

همان بهتر که بگزینیم بی نام و نشانی را

تمام کارهای ما نمی بودند بیهوده

اگر در کار می بستیم روزی کاردانی را

هزاران دانه افشاندیم و یک گل زان میان نشکفت

به شورستان تبه کردیم رنج باغبانی را

بگرداندیم روی از نور و بنشستیم با ظلمت

رها کردیم باقی را و بگرفتیم فانی را

شبان آز را با گله ی پرهیز انسی نیست

به گرگی ناگهان خواهد بدل کردن شبانی را

همه باد بروت است اندرین طبع نکوهیده

به سیلی سرخ کردستیم روی زعفرانی را

به جای پرده ی تقوی که عیب جان بپوشاند

ز جسم آویختیم این پرده های پرنیانی را

چراغ آسمانی بود عقل اندر سر خاکی

ز باد عُجب کُشتیم این چراغ آسمانی را

بیفشاندیم جان، اما به قربانگاه خودبینی

چه حاصل بود جز ننگ و فساد این جانفشانی را

چرا بایست در هر پرتگه مرکب دوانیدن

چه فرجامی است غیر از اوفتادن بدعنانی را

شراب گمرهی را می شکستیم از خم و ساغر

به پایان می رساندیم این خمار و سرگرانی را

نشان پای روباه است اندر قلعه ی امکان

به هر چون طائر دولت، رها کن ماکیانی را

تو گه سرگشته ی جهلی و گه گم گشته ی غفلت

سر و سامان که خواهد داد این بی خانمانی را

ز تیغ حرص، جان هر لحظه ای صد بار می میرد

تو علت گشته ای این مرگ های ناگهانی را

رحیل کاروان وقت می بینند بیداران

برای خفتگان میزن درای کاروانی را

در آن دیوان که حق حاکم شد و دست و زبان شاهد

نخواهد بود بازار و بها چیره زبانی را

نباید تاخت بر بیچارگان روز توانایی

به خاطر داشت باید روزگار ناتوانی را

تو نیز از قصه های روزگار باستان گردی

بخوان از بهر عبرت قصه های باستانی را

پرند عمر یک ابریشم و صد ریسمان دارد

ز انده تار باید کرد پود شادمانی را

یکی زین سفره نان خشک برد، آن دیگری حلوا

قضا گویی نمی دانست رسم میزبانی را

معایب را نمی شویی، مکارم را نمی جویی

فضیلت می شماری، سرخوشی و کامرانی را

مکن روشن روان را خیره انباز سیه رایی

که نسبت نیست با تیره دلی روشن روانی را

درافتادی چو با شمشیر نفس و در نیفتادی

بمیدانها توانی کار بست این پهلوانی را

بباید کاشتن در باغ جان از هر گلی، پروین

بر این گلزار راهی نیست باد مهرگانی را